Edirne’nin bir özelliği de her yüzyıldan taş örneklerinin olması. Bu çeşitlilik kenti ön plana çıkarıyor.”

SALİHA SULTAN

Ahlat’tan sonra Türkiye’nin en varlıklı mezar taşlarına sahip olan Edirne’nin hazineleri ‘Edirne’nin Gömüt Taşları’ kitabında tekrar hayat buldu. Projeye özel çekilen yüzlerce fotoğrafın yer aldığı 640 sayfalık kitap, araştırmacı muharrir Cem Altınel’in imzası ile okura sunuldu. Kitap, Edirne’de yüzlerce yıl iç içe yaşamış Türk, Yunan, Musevi, Ermeni, Levanten ve Bulgar üzere farklı etnik kökenlerden gelen kültürlerine ışık tutmanın yanı sıra, ‘hakkâk’ diye bilinen Edirneli taş ustalarının estetik imgelerini de gün yüzüne çıkarıyor. Maestro Reklamcılık tarafından hazırlanan ve basılan kitabın arkasında, denizcilik kesiminin önde gelen şirketlerinden UZMAR’ın da mali takviyesi bulunuyor.

Mezar taşları üzerinden Edirne’nin medeniyet seyahatini gözler önüne süren kitabın basın lansmanı evvelki gün Feriye’deki Sakıp Sabancı Vakfı’nda basının ve tarihseverlerin geniş iştirakiyle gerçekleşti. Lansmanda kitabın muharriri Cem Altınel’in yanı sıra, Maestro Reklamcılık’tan İhtilal Yaman, UZMAR’dan A. Noyan Altuğ ve Ş. Kaan Altuğ kardeşler kitap hakkındaki bilgilerini ve hislerini paylaştılar.

Kitabın muharriri olan, tıpkı vakitte Edirne Müzesi’nin kurucularından biri olarak tanınan Altınel, kitapta 20 başlık altında Edirne’de bulunan 500 başka gömüt taşına ve öyküsüne yer verdiklerini belirterek, “Taşlardaki klâsik imge dizimi klasiğin dışında bir bakış açısıyla ele alındı. Okuyucu kitabı birden fazla yolla okuyabilir. İsterse ortadan başlayarak gömüt taşı geleneğinin yüzyıllara nazaran mimari evrimini okuduktan sonra başa dönerek imge zenginliğini inceleyebilir. Dilerse de takviye kümeleri taşlarına bakabilir ya da Edirne’deki ünlü şahısların hayat hikayelerini gömüt taşları üzerinden okuyabilir. Altınel, ayrıyeten bayan ve erkek gömüt taşı çeşitliliği açısından Edirne’nin ehemmiyetini vurgulayarak “Farklı devirlere ilişkin olmalarına karşı bence Ahlat’tan sonra Türkiye’nin en kıymetli gömüt taşı zenginliği Edirne’dedir” diye konuştu.

‘UYGARLIĞIN TEPELERİNİ GÖRÜNÜR KILMALI’

Maestro CEO’su birebir vakitte kitabın dizayncısı Yaman da, sanat ve kültürde insanlık ve uygarlık tarihinin birçok doruğa Türk topraklarında imza atıldığını belirterek, “Bugünlerde bu tepeler sisle kaplanmış, bulutlarla çevrilmiş ve görüş alanının dışına çıkarılmıştır. Bu tepeleri tekrar görünür kılmak, seçkin muharrirlerin çalışmalarıyla dünya uygarlıklarının direngi noktalarını tekrar ortaya çıkarmak, hem dünyada hem ülkemizde kültür hizmetlerimize dikkat çekmeliyiz. Bu alanda başarılı isimler Maestro tarafından bir ortaya getirilmektedir” tabirlerini kullandı. Yaman, kitaptaki her karenin Maestro fotoğrafçıları tarafından özel olarak çekildiği bilgisini vererek “Maestro yapıtlarının her birinin içerdiği imgeler birer kültür anıtları haline gelmektedir” dedi.

‘DÜNYADA YAŞADIĞIMIZI BELİRTEN İZ’

Kitabı destekleyen UZMAR’ın onursal lideri A. Kaan Altuğ da, aile ve şirket olarak Türkiye’nin kültürel miraslarına yönelik projelere de takviye vermekten büyük memnunluk duyduklarını lisana getirerek “Ülkemizin kültürel miraslarına ve İhtilal beyin hayallerini gerçekleştirmek için takviye veriyoruz ve sonuç kusursuz oldu. Başta kitabın muharriri Cem beyefendiye ve fotoğrafçılarına çok teşekkür ediyorum. Umarım Türkiye’nin kültür dünyasında kalıcı bir eser olur” formunda konuştu. Şirketin CEO’su Ş. Noyan Altuğ da kitabın kendileri için yalnızca bir proje olmadığını belirterek, hislerini şu cümlelerle aktardı: “Bundan bir yıl evvel babam Özcan Özdemir hayattaydı, bana dedemin İzmir’deki kabristanına gitmemi söylemişti. Mezarlığa bir bayram günü gittiğimde mezarlıkta kimse yoktu… Mezar taşlarının ortasında dolaştım ve dedemin mezarını zar güç buldum. Evvelce mezarlıklarda olurdu, Kur’an-ı Kerim okutmak için birini aradım, göremedim. Mezarlıktaki mescide gittim ve imama sordum. ‘Burada yoklar, burada yatanların çocukları, gelenleri yok’ dedi. Bu insan hayatı. Yaşıyorsunuz, göçüp gidiyorsunuz. Sizin yaşadığınız belirten şey bir taş oluyor. Üzerinde isminiz, doğum vefat tarihiniz ve ruhuna Fatiha. Hayat bu. Bunu mermere yazıyorlar ki uzun mühlet kalabilsin.” Bu hislerle proje kendilerine geldiğinde tereddütsüz kabul ettiğini söyleyen Altuğ, kelamlarını şöyle tamamladı: “Çanakkale için söylenir, ‘Dur yolcu! Bilmeden gelip bastığın bu toprak, bir zamanın battığı yerdir. Eğil de kulak ver, bu sessiz yığın bir vatan kalbinin attığı yerdir’. Topraklarımız işte böyledir, biz de gideceğiz, inşallah çocuklarımıza iyi bir dünya, hayat, eğitim bırakırız. Kitapta emeği geçen herkese teşekkür ederiz.” Kitap, 25 Mart’ta bütün kitapçılarda satışa sunulacak.

‘ESERLER YIPRANIYOR, EDİRNE’YE ACİL MÜZE LAZIM’

Lansmanda, kitabın muharriri Cem Altınel’le KARAR okurları için konuştum. Altınel, kitapta kendisini en çok etkileyen mezar taşlarıyla ilgili soruma şu karşılığı verdi: “Sittişah Sultan’ın gömüt taşı Türkiye’nin Rönesans’ını temsil ediyor. Çok yıpranmış olmasına karşın, mezar taşındaki çeşitlilik ve tasarım bir olağanüstü. Bir de Karaman Bey’in taşı, ki 15’nci yüzyılın bütün çizgisini taşıyor. Edirne’deki 15’nci yüzyıl taşları çok başarılı, süsleme açısından İznik ve Bursa’dan bir adım daha ilerideler. İznik ve Bursa’da kitabeler daha süslüdür. Edirne’nin bir özelliği de her yüzyıldan taş örneklerinin olması. İstanbul’da15’nci yüzyıl taşlarının birçok gerçek değil, sonradan oluşturulma. Edirne’de bir dizin olarak hepsi var, bu çeşitlilik kenti ön plana çıkarıyor.” Altınel’in kelam konusu mezar taşlarının ne durumda olduğu soruma verdiği cevap ise, tarihi yapıtlarla ilgili acı gerçeği gün yüzüne çıkarıyor: “32 başka gömüt alanındaki taşları saptadık. Müzedekiler iyi durumda, telaşımız yok. Fakat hazirelerde yani mescitlerin içindeki klasik gömüt alanlarındakiler çok berbat durumda. Bakımsızlık nedeniyle yıkılıyor, yok oluyor. 2019’da bir yılda 60-70 sefer çekim yapmak için gittik Edirne’ye. Bu sırada yerinde duran birtakım mezar taşlarını temizlettik mesela. Öteki bir gidişimizde ise o taşların kırık dökük hale geldiğini gördük. Süratle yıpranıyorlar. Bu yüzden kesinlikle Edirne’de bir gömüt taşı müzesinin oluşturulması gerekiyor. Müthiş bir zenginlik var lakin doğal şartlar nedeniyle de yok olma sürecindeler.”

Kitapta yer alan, Fatih Sultan Mehmet’in eşi olan, 1487’de vefat eden Sittişah Sultan’ın mezarı, Edirne merkez Ayşekadın mevkiinde kendi ismine yapılan mescidinin haziresinde yer alıyor. Vakitle yıpranan taş 2013’te Edirne Müzesi tarafından restore edildi.

Karar