İKTİSATÇI ERHAN USTA TAHA AKYOL’UN SORULARINI CEVAPLADI:

EN AZ 40 YIL SEFALETİ MAKSAT OLARAK KOYUYORLAR Çin insanların yıllarca hangarlarda yaşayarak teminatsız çalıştığı bir süreçten geliyor. Türkiye’nin önüne Çin’i model olarak koymak, en az 40 yıl emeği sömürmek, sefaleti amaç göstermek demek.

SUNDUKLARI MODEL DEĞİL ÇARESİZLİK SENARYOSU Yeni model iki ay evvel akıllarında dahi yoktu. ‘Çaresizlik senaryosu’ bir model olarak takdim ediliyor. Kur artışlarının denetim altında olduğu algısını oluşturmak için çaresizlikten ortaya atılmış bir şey.

128 MİLYARI HEBA EDEN ALBAYRAK GRUBU İŞ BAŞINDA Berat Albayrak iktisat idaresine büsbütün hâkim. İdaresini getirmekle kalmadı, iktisat siyasetlerini da kurgular durumda. 128 milyar doların heba edilmesi, Berat Albayrak ve grubunun hüneri.

BU POLİTİKAYI 2023’E KADAR SÜRDÜRME İMKÂNI YOK Erdoğan’ın bu siyasetleri Haziran 2023’e kadar sürdürme imkânı yok. İktisat bu yükü kaldıramaz. Siyasetler devam ederse enflasyon süratle yükselecek, işsizlik artacak ve fakirleşme derinleşecek.

Cumhurbaşkanı’nın ekonomik büyüme konusunda Çin’i örnek göstermesinin manası nedir?

Çin, kalkınmak isteyen bir ülke için örnek olabilir. Lakin Çin’in gelişme kıssası bugün başlamıyor. Bugün Çin’i model alalım diyorsanız 40 yıl öncesine gitmeniz gerekir. Yıllarca insanların büyük hangarlarda yaşayarak çalıştığı, hiçbir sıhhat ve toplumsal teminatının bulunmadığı, karın tokluğuna yaşamak için çalışmaktan öbür devasının olmadığı bir süreçten geliyor Çin.

Çin, 1980-2020 devrinde, ortalama olarak, ulusal gelirinin yüzde 41.6’sını tasarruf etti. Bu tasarrufları da üretken yatırımlarda kullandı. ABD başta olmak üzere birçok gelişmiş ülkeden önemli ölçüde direkt yatırım çekti. Bu kaynaklarla konut, AVM yahut gereksiz alt yapı yatırımları yapmadı. Bu paraları ülkesini bir üretim üssü yapmakta kullandı. Böylelikle, 1980-2020 devrinde Çin’de sabit sermaye yatırımlarının GSYH’ya oranı yüzde 39,4 olarak gerçekleşti.

Alışılmış tasarruf edip kaynaklarını da üretken yatırımlarda kullanınca sürdürülebilir yüksek bir büyüme elde etti. 1980-2020 periyodunda Çin’in ortalama büyümesi yüzde 9,3 olarak gerçekleşti. Ayrıyeten Çin, büyümenin oluşturduğu imkanları gelişme/kalkınma için kullandı.

Biz Devlet Planlama Teşkilatını kapatırken, Çin bunları güçlü bir merkezi planlama ile yaptı. Devlet kapitalizmi ile özel dal iş birliğini güçlü bir formda koordine etti. Endüstrisini güçlendirdi, dönüştürdü. Teknolojiye yıllarca yatırım yaptı. Şu anda dünyada 500 büyük şirket sıralamasında ABD’yi geçerek birinci sıraya yükseldi.

Çin, hâlâ önemli gelir adaletsizliğinin olduğu, kapalı bir ülke.

Şu anda Türkiye’nin önüne Çin’i bir model olarak koymak en az 40 yıl çalışanların emeğini sömürmek manasına gelir. Bugün dahi güç geçinen çalışanlarımızı uygunca süründürmek manasına gelir. İyi-kötü var olan sendikal hakları yok etmek manasına gelir.

Çin, bugüne kadar etraf derdi olmadan üretim yaptı. Artık bir yandan Türkiye’de iklim değişikliği bakanlığı kuracaksın, başka yandan etraf hassaslığı olmayan Çin’in 40 yıl evvelki halini model alacaksın.

Bizim tasarruflarımızın ulusal gelire oranı Çin’in lakin yarısı kadar. Biz Çin’e nazaran çok borçlu bir ülkeyiz.

Özetle, Çin modeli demek Türk milletinin önüne en az 40 yıl sefaleti gaye olarak koymaktır.

NEYİ DEĞİŞTİRİYORLAR?

Cumhurbaşkanı Erdoğan, “bugüne kadar yüksek faiz düşük kur modelini denedik, sonuç alamadık, artık model değiştiriyoruz” diyor. Neyi değiştiriyorlar?

Türkiye 1980’den itibaren ihracat odaklı büyümeyi temel alan bir ekonomik model uygulamaktadır. Bunu başardığı vakitler olmuştur, başaramadığı vakitler olmuştur, lakin bu amaçtan hiç vazgeçmemiştir.

Ak Parti de kendisinden evvelki hükümetlere benzeri bir model uygulaya gelmiştir.

Ak Parti 2002 yılı sonunda iktidar olduğunda, ıslahatları yapılmış ve siyasi bedeli diğer siyasi partilerce ödenmiş tertemiz bir ıslahat ortamı devraldı. Ayrıyeten global likiditenin oluk oluk bizim üzere gelişmekte olan ülkelere aktığı bir periyottu. Ak Parti geldiğinde IMF ile bir program yürütülüyordu. Ak Parti bu programı motamot devam ettirdi, hatta mühletini uzattı ve 5,5 yıl kesintisiz bir halde IMF ile program yürütmüş oldu.

Güçlü tek başına iktidar, AB’ye tam üyelik perspektifi, Türkiye’ye önemli yabancı kaynak girmeye başladı. Burada iktidarın temel yanlışı bu kaynakların üretken alanlarda yahut ticarete husus alanlarda kullanılmasına ait önlem almamasıydı. Hatta AVM, konut, gereksinim fazlası alt yapı yatırımları yapılmasını hükümet şahsen teşvik etti. Natürel bu esnada önemli kentsel rantlar oluştu. Yasal olarak bu ranttan vergi almak mümkün olmadığı için bu rant müteahhit ve yerel/merkezi iktidar sahipleri ortasında paylaşıldı. Yıllarca süren bu durum iktisadi olarak Türkiye’yi bitirdiği üzere kentleşme, yolsuzluk üzere önemli meselelere yol açtı.

19 yıllık Ak Parti hükümetleri periyodunda Türkiye yaklaşık 600 milyar dolar cari açık verdi. Başka bir sözle bu ölçüde net dış kaynak kullandı. Artı, kendi tasarruflarımızı da yatırımlarda kullandık lakin ülkemizin üretim kapasitesi bu ölçünün çok çok altında arttı. Bunun sebebi bu kaynakların değerli kısmının betona gitmesidir. Daha da vahimi bu esnada oluşan yolsuzluklardan elde edilen gelirlerin kıymetli kısmı yurt dışına çıkartıldı.

DIŞ KAYNAK?

Dış kaynak olarak dış borçlar?

Bu 600 milyar doların yaklaşık 320 milyar doları dış borç formunda geldi. Kalanı yabancılara gayrimenkul, banka, sigorta şirketleri, gerçek bölüm şirketleri ve pay senedi satılması formunda geldi. Türkiye artık dışarıdan kullandığı bu borçları geri ödeme meşakkati çekiyor. 10 yıldan fazla müddettir iktisatta alınan kararlarda önemli kusur yapılması, verimlilik kaynaklı bir büyüme yapısı oluşturulamaması, hukuk dışı ve anti demokratik uygulamaların yaygınlaşması, kurumların çok yıpratılması/itibarsızlaştırılması, istişarenin yok olması, ehliyet ve liyakatin büsbütün kaybolması, partili cumhurbaşkanlığı sistemiyle tek adam rejimine geçilmesi üzere nedenlerle dış kaynak girişinin giderek azalması ve sonunda durma noktasına gelmesi Türkiye’yi en kırılgan ülkelerden biri haline getirmiştir. Bilhassa Mart 2021’den sonra işlerin hiçbir formda toparlanamaması ve bunun piyasalar tarafından algılanması sonucu Mart ayında 6,88’e kadar gerileyen dolar kurunun 14 liraya yaklaştığını görüyoruz.

SANAYİ HİSSESİ KÜÇÜLDÜ

Yeni modelden bahsediyorlar, bu nedir?

Hükümetin başında yeni bir model yok, uyguladığı bir model de yok. Üst üste yapılan yanılgılar sonrasında işi toparlayamayacağını gören Erdoğan ve takımı “çaresizlik senaryosunu” bir model olarak takdim etmektedir.

Sav ettikleri üzere bir modeli uygulayacak hangi alt yapıyı hazırlamışlardır? Endüstride hangi dönüşümü yapmışlardır? Teknolojiye yatırım yapılmış mıdır? Türkiye’nin hem mal hem de finansman açısından dışa bağımlılığı artmıştır. İmalat endüstrinin GSYH içindeki hissesi hala yüzde 20’nin altındadır. Halbuki cari fazla veren ülkelerde bu oran uzun yıllar boyunca yüzde 35’in üzerinde seyretmiştir.

Eylül ayı içinde Cumhurbaşkanı imzasıyla yayınlanan Orta Vadeli Program’da yeni model yoktu. Yeni model nasıl bir modelse iki ay evvel dahi akıllarında yoktu. Ortada yeni bir model yok. İktisattaki bozulmanın, bilhassa kur artışlarının denetim altında olduğu algısını oluşturmak için çaresizlikten ortaya atılmış bir şeydir yeni model dedikleri…

Eski Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak’ın her yıl açıklanan orta vadeli programı yeni bir model olarak sunması başka bir kepazelikti. Bilhassa partili cumhurbaşkanlığı sistemine geçtikten sonra ekonomik problemlerin çığ üzere büyümesi daima yeni model takdimlerini beraberinde getirmiştir.

TL’Yİ ERİTEREK İHRACAT?

TL’ye bedel kaybettirerek, yani ucuza mal satarak döviz kazanarak yatırım yapıp büyümek mümkün mü?

Mümkün değil, hele makro ekonomik göstergeleri ve üretim yapısı bizim üzere olan bir ülkede hiç mümkün değil.

Türk lirasına bedel kaybettirerek kısa müddetli ihracatı cazip, ithalatı kıymetli hale getirebilirsiniz lakin bu kalıcı olmaz. Bunun kalıcı olabilmesi için fiyatları gerçek olarak daima geriletmeniz gerekmektedir. Lakin o vakit emek ağır kesimlerde belirli bir rekabet gücü kazanabilirsiniz. Bu da diğer milletlere ırgat olma manasına gelmektedir. Ak parti Türkiye’yi ırgat ülke yapmaya çabalamaktadır.

Türkiye 2 aydır cari fazla veriyor diye daima cari fazla vereceğiz demek bu işi bilmemek demektir. Türkiye 1994, 1998-99 ve 2001 krizinde, 2002 ve 2019 yıllarında kesintisiz bir halde 8-9 ay süren cari fazlalar vermiş ancak bu durumu sürdürememiştir. Bu periyotların ortak özelliği, Türk lirasının çok bedel kaybetmesidir. Bugün de birebir durumu yaşıyoruz.

CARİ AÇIK SORUNU

Neden bu türlü, neden daima cari fazla veremiyoruz?

Unsur husus anlatayım:

-Türkiye, ithalat yapmadan üretim yapamıyor. Bilhassa orta malı ve sermaye malında dışa çok bağımlıyız. 20 yıllık Ak Parti hükümetleri bu bağımlılığı azaltacak önlemler almadığı üzere artırdı.

-Finansman açısından dışa bağımlıyız. Hem mevcut borçlarımızı ödemek hem de üretimimizi finanse etmek için dış kaynak gereksinimimiz var. Yurt içi tasarruflarımız mevcut yatırımlarımızı dahi finanse etmeye yetmiyor. Kurun daima artması istikrarsızlık demektir. İstikrarsız bir iktisada de dış kaynak gelmez. Uzun vadeli yahut direkt yatırım hiç gelmez.

-Kur istediği yere gitsin diyemeyiz, dış borçlarımız çok yüksek. Yıl başında dış borç stokumuzun TL karşılığı 3,2 trilyon lira idi. Bugün 6,2 trilyon liraya çıktı. 11 ayda dış borçlarımızdaki artışın ne manaya geldiği, 2021 yılı vergi gelirlerimizin 1 trilyon lira olduğu düşünülürse daha iyi anlaşılacaktır.

-Dış talepteki artışı karşılayacak üretim kapasitemiz yok. Kurun daima arttığı, belirsizliğin sınır safhada olduğu bir iktisatta kimse üretim kapasitesini artıracak yatırım yapmaz.

-Üretim ve ihracatımızın teknoloji düzeyi çok düşük.

-İhraç ettiğimiz eserler ağır olarak yurt içinde kullandığımız eserler. Bu eserlerde dış talebin artması içeride alım gücünü düşürecektir.

-Ülkemizde kur-enflasyon geçişkenliği çok yüksek. Kurun artması direkt enflasyon ve fakirleşme demek. Gelir dağılımının son yıllarda çok ölçüde bozulduğu ülkemizde bu siyaset daha fazla sürdürülemez.

-Son olarak, Türk milleti, diğer milletlere ırgatlığı kabul etmez.

BERAT ALBAYRAK ÇİZGİSİ?

Berat Albayrak’ın çizgisine mi dönüldü?

Berat Albayrak’ın bir çizgisi var mıydı bilmiyorum lakin şu anda Berat Albayrak iktisat idaresine büsbütün hâkim. Kendisinin bakanlıktan ayrıldığı düşünceli devirde ona sahip çıkan yalnızca iki isim vardı, bugün ikisini de en kritik bakanlıklara getirildi: Mehmet Muş ve Nureddin Nebati. Merkez Bankası Lideri operasyonunu da Berat beyefendi yaptı. Güç Bakanı, SPK ve BDDK liderleri esasen onun daha evvel getirdiği bireylerdi.

Berat Albayrak’ın Türkiye iktisadına verdiği zararın boyutu varsayımların ötesinde yüksektir. 128 milyar doların heba edilmesi, Berat Albayrak ve takımının becerisidir. Albayrak Hazine bakanı olduktan sonra yalnızca bütçe borçlanmasında yanlış bir strateji takip etmesinden kaynaklanan ek maliyet 1,3 trilyon liradır. Borçlanma stratejisindeki büyük yanlışlığın Bütçeye şu ana kadar olan maliyeti bir yıllık vergi gelirimizden daha yüksektir.

Berat Albayrak iktisat idaresinin her tarafına yalnızca kendi idaresini getirmekle kalmadı, iktisat siyasetlerini da kurgular duruma geldi. Kendisinin şahsen bakan olduğu periyottaki başarısızlıkları ortadadır. Berat Albayrak başıyla iktisatta muvaffakiyet mümkün değildir.

ULUSAL PARA DAİMA ERİYOR

TL’ye kıymet kaybettirmenin faturası ne? Yeni siyasetler, “ucuza kapatma” iştahıyla dış yatırım çekebilir mi?

Türk lirasına paha kaybettirmenin faturası, az evvel söz ettiğim üzere dış borçlarımızın TL karşılığının artması demektir. Tıpkı vakitte bütçenin borçları da harikulâde artacaktır. Zira bilhassa Berat Albayrak periyodunda yurt içinde altın ve döviz cinsinden harikulâde borçlanmalara gidilmiştir. Bütçe borç stokunun yüzde 81’i dövize, altına ve enflasyona endekslidir. Bu üç değişkenin de kurla birlikte hareket ettiği düşünülürse kurdaki her artış devletin borcunu artıracaktır.

Kur artışı artan enflasyonla birlikte yoksullaşma demektir. Bilhassa dar ve sabit gelirliler ile çiftçi ve esnaf enflasyondan en fazla olumsuz tarafta etkilenen kesitlerdir.

Kurun yükselmesi ülkemizin kendi vatandaşlarına değerli, yabancılara ucuz hale gelmesidir. Üretim faktörlerimizin ucuz bir halde yabancılara kullandırılması manasına gelecektir.

Kurun süratli yükselmesi servetin el değiştirmesine de yol açacaktır. Ayakta durmakta zorlanan firmalar ya iflas edecek ya da üretim tesislerini kelepir fiyata yabancılara satacaktır. Pay senetlerimiz sudan ucuz fiyata yabancıların eline geçecektir.

Biz yabancı sermayeye karşı değiliz fakat varlıklarımızın yok değerine yabancılaşmasına istek gösteremeyiz.

Ulusal paranın daima ve çok paha kaybetmesi istikrarsızlık demektir. Bunun sonucu da ülkeyi memleketler arası tefecilerin eline düşürmek demektir. Nasıl ki, bilançosu düzgün olmayan bir işletme bankadan kredi alamaz, tefeciden çok yüksek faizlerle kredi alır, bu siyasetler Türkiye’yi bu hale getirir.

ÖNÜMÜZDEKİ İKİ YIL?

Bir iktisatçı olarak önümüzdeki iki yılı iktisaden nasıl görüyorsunuz?

Bu soruya yanıt verebilmek için Cumhurbaşkanının bu mühlet içinde değişip değişmeyeceği konusunda bir varsayım yapmak gerekiyor. Sayın Erdoğan’ın bu siyasetleri Haziran 2023’e kadar sürdürme imkânı yok. İktisat bu yükü kaldıramaz. Ya Erdoğan kısa mühlet içinde bu siyasetini değiştirecek ya da yapılacak bir erken seçimle kendisi değişecek.

Bu siyasetin devam etmesi durumunda, önümüzdeki aylarda enflasyon çok süratli bir biçimde yükselecek, mal kıtlığı yaşanacak, işsizlik artacak, iflaslar artacak, el değiştirmeler hızlanacak, fakirleşme güzelce derinleşecektir.

Bu siyasetlerin devam etmesi durumunda, bir sonraki safhada da Türkiye şu anda yaşadığı ekonomik krizin yanı sıra ödemeler istikrarı ve finansal sistem krizini birlikte yaşayacaktır.

Ben bunların tamamının yaşanmadan ya bir idare değişikliği ya da siyaset değişikliği olacağını düşünüyorum. Çok yüksek faiz artırımıyla başlayacak siyaset değişikliği, ülkenin tam çökmesini önleyecek fakat problemlerin çözülmesini sağlamayacaktır.

ÇIKIŞ YOLU?

Nasıl düzlüğe çıkarız?

Erdoğan idaresiyle düzlüğe çıkmak mümkün değildir. Zira Erdoğan, güvenilirliğini büsbütün yitirmiştir, iş yapacak bir takıma ve güce sahip değildir, kirlilik çok artmıştır.

İtimadı tesis edecek, belirsizlikleri yok edecek, öngörülebilirliği artıracak; idare sistemini değiştirecek, hukukun üstünlüğünü hâkim kılacak, ehliyet ve liyakate değer verecek, kurumlarımızın prestijini ve kapasitesini yükseltecek; üretimi ve ihracatı temel alan bir iktisat programı uygulayacak; problemlerinin tahlilini bekleyen geniş halk kitlelerinin refahını artıracak yepisyeni, tertemiz, dinamik bir idareyle düzlüğe çıkarız.

“Türkiye’nin önüne Çin’i bir model olarak koymak en az 40 yıl çalışanların emeğini sömürmek, bugün dahi sıkıntı geçinen çalışanlarımızı yeterlice süründürmek manasına gelir. İyi-kötü var olan sendikal hakları yok etmek ve Türk milletinin önüne en az 40 yıl sefaleti gaye olarak koymak manasına gelir.”

“Kur istediği yere gitsin diyemeyiz. Yıl başında dış borç stokumuzun TL karşılığı 3,2 trilyon lira idi. Bugün 6,2 trilyon liraya çıktı. 11 ayda dış borçlarımızdaki artışın ne manaya geldiği, 2021 yılı vergi gelirlerimizin 1 trilyon lira olduğu düşünülürse daha iyi anlaşılacaktır.”

“Milli paranın daima ve çok kıymet kaybetmesi istikrarsızlık ve ülkeyi milletlerarası tefecilerin eline düşürmek demektir. Nasıl ki, bilançosu düzgün olmayan bir işletme bankadan kredi alamaz, tefeciden çok yüksek faizlerle kredi alır, bu siyasetler Türkiye’yi bu hale getirir.”

ERHAN USTA KİMDİR?

Ankara Üniversitesi SBF Maliye Kısmı mezunu. ABD Northeastern Üniversitesi’nde İktisat Siyaseti ve Planlama kısmında kısım birincisi olarak master derecesi aldı. Devlet Planlama Teşkilatı ve Kalkınma Bakanlığı’nda Uzman, Daire Lideri, Genel Müdür, Müsteşar Yardımcısı olarak vazife yaptı. Samsun milletvekili. İYİ Parti Küme Lider vekili.

Karar