Besin fiyatlarındaki fahiş fiyatlar vatandaşın cebini yakmaya devam ediyor. Türkiye Besin ve İçecek Sanayi Dernekleri Federasyonu (TGDF) Lideri Şemsi Kopuz, üretim maliyetleri yükseldiği takdirde, fiyat artışlarının devam edeceğine dikkat çekerek yeni bir artırımın yolda olabileceğini söyledi.

Kuraklık besin fiyatlarını olumsuz etkiliyor. Kopuz, kuraklığın bilhassa rekoltede düşüşlere yol açtığı hububat, bakliyat ve yem bitkileri kaynaklı olarak ekmek fiyatlarında, hayvansal eserlerde, bakliyatta dövizdeki iniş çıkışlardan olumsuz etkilenen bitkisel yağda fiyatların dalgalanmasının kaçınılmaz olduğunun altını çizdi.

Cumhuriyet’ten Şehriban Kıraç’ın sorularını yanıtlayan Şemsi Kopuz pandemi başladığından beri tüketicinin fahiş bir biçimde arttığını gözlemlediği fiyatlardaki artışın ana nedenini şöyle açıkladı:

Cumhuriyet’ten Şehriban Kıraç’ın sorularını yanıtlayan Şemsi Kopuz ile besin endüstrisini, artırımları ve besindeki meselelerini anlattı. Kopuz’un röportajı şöyle:

– Tüketici, pandemi başladığından beri besinde fahiş fiyatlardan şikâyetçi. Fiyat artışlarının ana nedeni nedir?

İnsanlığı hazırlıksız yakalayan Kovid-19 pandemisi, global olarak büyük kayıplara yol açtı. Global iktisatta geçen yıl ortalama yüzde 4.3 küçülmeye neden olan pandemi, yalnızca gıdayı değil, tüm dalları zora soktu. Ülkeler pandeminin ne ölçüde ve ne kadar müddetle tesirli olacağının bilinmezliğiyle kendi gereksinimlerine öncelik verip stoklara yüklenirken, temel emtialara ulaşmak da daha değerli hale geldi. Pandemiyle, eser tedariki hem değerli hale geldi hem de tedarikini zora soktu.

Kullanılan hammadde başta olmak üzere girdi maliyetlerindeki artış, besin fiyatlarında yaşanan artışın esas sebebini oluşturdu. Yani tüketiciler raftaki eser fiyatlarının artmasından şikâyet ederken, üreticiler de maliyetlerinin artması sıkıntısıyla karşı karşıya. Temelde değerli hale gelen, üretimin maliyetidir. Üretimin sürdürülebilmesi için, maliyetteki bu artışların kısmen de olsa fiyatlara yansıması kaçınılmazdır.

Buna bilhassa hammaddede dışa bağımlı olduğumuz kesimlerde (bitkisel yağ vb.) döviz kurlarında yaşanan sert dalgalanmaların yol açtığı aksilikleri da ekleyebiliriz.

“BU YÜKSEK SEYİR DEVAM ETTİĞİ TAKDİRDE, FİYAT ARTIŞLARI KAÇINILMAZ OLACAKTIR”

– Yüzde 45’i aşan bir ÜFE kelam konusu. Siz maliyetlerinizin ne kadarını fiyatlara yansıttınız? Yakın vakitte, yeni bir artırım kelam konusu mu?

Yurtiçi üretici fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) ağustos ayı prestijiyle yıllık yüzde 45.52 üzere nitekim yüksek bir düzeye ulaştı. Besin eserlerinde üretici fiyatları yıllık yüzde 39.20, içeceklerde yıllık bazda yüzde 19.50 artış kaydedildi.

Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) ise ağustosta aylık yüzde 1.12 artarken, yıllık artış yüzde 19.25’e yükseldi. Besin ve alkolsüz içecekler kümesi, yüzde 29 oranıyla yıllık bazda en yüksek artışın gerçekleştiği ana harcama kümesi oldu. Ve mlesef yıllık besin enflasyonunda, 28 ayın en yüksek düzeyini gördük.

Ağustos 2020’den Ağustos 2021’e üretici fiyatları besinde yüzde 39.20, içeceklerde yüzde 19.50 üzere yüksek oranlarda artış gösterirken, besin ve alkolsüz içeceklerde tüketici enflasyonu yüzde 19.25 olarak gerçekleşmiş durumda. Bu da besin ve içecek sanayi şirketlerinin, maliyet artışlarını birebir oranda fiyatlarına yansıtmadığını, maliyetin bir kısmını üstlendiğini ortaya koyuyor. Merkez Bankası, enflasyona ait aylık değerlendirmelerinde her seferinde, tüketici enflasyonu üzerinde üretici enflasyonu kaynaklı baskılara dikkat çekmekte. Hakikaten de maliyet artışlarını fiyatlarına yansıtmamaya çalışan şirketler, bir noktaya kadar bu baskıya dayanmaktadır. Bu yüksek seyir devam ettiği takdirde, fiyat artışları kaçınılmaz olacaktır.

– HANGİ ESERLER ZAMLANACAK?

Hangi eser kümelerinde artırımların olacağında girdi maliyetlerindeki seyir belirleyici olacak. Yeniden de 2021’e damgasını vuran kuraklığın rekoltede düşüşlere yol açtığı hububat, bakliyat ve yem bitkileri kaynaklı olarak ekmek fiyatlarında, hayvansal eserlerde, bakliyatta; öbür yandan global piyasalardaki gelişmelere bağlı olarak döviz kurlarındaki değişimlerden olumsuz etkilenen bitkisel yağda fiyatların dalgalanmasının kaçınılmaz olduğunu söylemek yanlış olmaz.

ÇİFTÇİLİĞİ BIRAKIYORLAR

– Türkiye’de tarım alanları son yıllarda önemli manada betonlaştı. Ne diyeceksiniz?

Yerlerin tarım dışı maksatlarla kullanıma açılması, mlesef bölümde yaşanan değerli meselelerden birisi. Pandemi, tarım ve besinin değerinin altını bir sefer daha kalın çizgilerle çizse de bu alanda açıkçası önemli bir yol alınabileceğini düşünmüyorum.

Ziraî üretimle kâfi gelir elde edemeyen arazi sahipleri daha yüksek gelir elde etme talebi, çiftçiliğin terk edilmesi, büyük kentlere göç ve miras hukuku kaynaklı da yerler bölünüyor. Bugün tarım topraklarının gaye dışı kullanımının yanı sıra işletme ölçeğindeki küçüklük de büyük bir meseledir.

– Birkaç yıl evvel hazırladığınız iklim değişikliği ve sürdürülebilirlik raporunuz vardı. Onu güncellediniz mi?

2017’de yayımladığımız raporda Türkiye’yi ve dünyayı etkilemesi mümkün iklim değişikliği temelli riskleri ele almıştık.

Ne yazık ki bu raporda kelamı edilen riskler hala geçerli, ortadan geçen dört yıllık müddette, bu meselelerin aşılması için gerekli efor, global olarak gereğince sarf edilmedi. Sel felaketlerini, yüksek hava sıcaklıklarını, çok kuraklığı, mevsimlerin değiştiğini artık herkes şahsen görüyor. İklim değişikliği kaynaklı zahmetler üretime yansıyor, üretimin maliyeti artarken eser ölçüsü azalıyor.

İSMİ KONMAYAN ÖNEMLİ KRİZ

– Bu yıl önemli kuraklıkla karşı karşıyayız. Bu bilhassa hangi eser rekoltelerini etkileyecek?

Kuraklığın tesirlerini hububatta, yem bitkilerinde, ayçiçeği başta olmak üzere yağlı tohum üretimindeki azalmayla derinde hissediyoruz. Zirt odalarına nazaran kuraklık nedeniyle bu yıl Güneydoğu Anadolu’da yüzde 80’e varan kayıplar kelam konusu oldu. Ege Bölgesi’nde üretilen tütün de kuraklıktan olumsuz etkilendi. Manisa, Denizli, Uşak’ta üreticiler kuraklık nedeniyle yüzde 30-60 oranında rekolte kaybı yaşandığını bildirdi. ABD Tarım Bakanlığı, mayısta azalan yağışlar nedeniyle büyük bir kuraklık yaşandığını, kuraklığın arpa ve buğday üretimi etkilediği belirtildi. Raporda, Türkiye’nin 11.5 milyon ton buğday, 2.75 milyon ton arpa ithal edeceği iddia edildi. Kuraklık nedeniyle ülkemizin birçok bölgesinde, çok sayıda eserde rekolte olumsuz etkilendi. İsmi konmasa da bu önemli bir kriz, üretimde tasa verici bir açık var.

İTHALATLA ÇÖZÜLMEZ
– Birtakım eserlerde gümrük vergisi yılbaşına kadar sıfırlandı. Bu bahsettiğiniz açığa deva olur mu?

Gümrüksüz ithalat yoluyla bu açık kapatılmaya çalışılırken, global ölçekte kelam konusu emtia fiyatlarındaki artışların yansıması da kaçınılmaz olmakta; bu da sonuncu eser fiyatlarını direkt etkilemektedir. Şu unutulmamalıdır: İthalatla eser fiyatlarının aşağı çekilmesi değil, hammadde tedarikinde yaşanan zorluklar, girdi maliyetlerinde yaşanan artışlarla besin fiyatlarının daha fazla artmasının önüne geçilmesi asıl maksattır. Bu istikametiyle ithalat kalıcı değil, dönemsel bir tahlil olarak üretimin alternatif olamaz, olmamalıdır.

YÜZDE 7-8 BÜYÜME ÖNGÖRÜSÜ

– 2021’i dal nasıl kapatır? 2022 beklentileriniz nelerdir?

Önümüzdeki süreçte iktisatta iç ve dış kaynaklı yeni bir kriz tablosu yaşanmazsa, 2021’de genel iktisada paralel olarak kesimde yüzde 7-8 büyüme beklenebilir.

Bölüm, yıl sonunda 20 milyar dolara ulaşan bir ihracat sayısı ile dış ticarette fazla vermeye devam edecek. Bu olumlu beklentileri zora sokabilecek başlıkları ise Merkez Bankası’nın Eylül Ayı Piyasa İştirakçileri Anketi sonuçlarında yüzde 16.74’e yükselen enflasyon ve 8.92 TL seviyesinde oluşan döviz kuru beklentilerinin gerçekleşmesini kötüleşme olarak sıralayabiliriz.

TEK YOL ÜRETİM
– Besin endüstrisinin şu anda en can yakıcı problemleri nelerdir?

Endüstrinin en temel hammaddesi olan tarım eserlerinin, vaktinde, yerinde ve uygun fiyatla tedariki için ziraî üretim döngüsünün kırılmadan devamı kuraldır.

Kesim bugüne kadar olduğu üzere; tarımla, üretici, yetiştirici ile tıpkı gemide olduğunun şuurundadır ve varlığının fakat bu formda garanti altında olduğunu bilerek adımlar atmaktadır. Artık daha fazla hissettiğimiz global iklim değişikliğinin sonuçları, tarım ve besin üretimini tehdit etmektedir.

Bugün, hem de hiç geç kalmadan ziraî üretim desenini iklimin zorladığı şartlara uygun halde planlamak ve uygulamaya koymak zorundayız. Bunun yolu da kamu öncülüğünde tüm paydaşların el ele vererek süratlice, planlı yol almasından geçiyor.

Nihayetinde, Kovid-19 pandemisi üzere beklenmeyen durumlara hazırlıklı olmanın tek yolu, üretim, üretim, üretimdir. Tüketicinin gereksinim duyduğu besinlerin vaktinde ve uygun fiyatla karşılanması için ziraî üretimden başlayarak tedarik zincirinin kesintisiz işlemesi kamu siyasetlerinde öncelik olmalı. Tarım ve besinde üretimin devamlılığı ve tüketicinin korunması için dayanak ve teşvikler, gerçek bir planlamayla kullanılmalı.

Karar