Transavrasya lisanlarının kökenine dair yapılan bir araştırmanın sonuçları medyada büyük yankı buldu. Lakin bilim dünyası bahse temkinli bakıyor. İçlerinde Türkçenin de yer aldığı varsayılan lisan kümesinin oluşumuyla ilgili eski bir teoriyi canlandırma teşebbüsü tenkit dozu yüksek yorumlarla karşılandı. Almanya’da Jena’daki Max Planck İnsan Tarihi Bilimi Enstitüsü’nden Martine Robbeets ve meslektaşlarının imza attığı araştırmada dilbilimsel, arkeolojik ve genetik deliller kullanılarak lisan ailesinin yayılmasına yol açan etkenin 9 bin yıl evvel bugünkü Çin topraklarında darı ekimine başlanması olduğu sonucuna varıldı. Sonuçları Nature mecmuasında de yayımlanan araştırmada günümüzde 8 bin kilometreden fazla alanda kullanılan ve Japonca, Korece, Moğolca, Türkçe, Tunguzca lisanlarını içeren Trans-Avrasya lisanlarını konuşan bireylerin genetik cetlerinin belgelendiği vurgulandı.
‘İNSANLAR BU TÜRLÜ BİR KİMLİK TESLİMİNE HAZIR DEĞİL’
Dünyada olduğu kadar Türkiye’de de ses getiren araştırmanın baş müellifi, Belçika asıllı dilbilimci Robbeets “Tek bir disiplin tek başına lisan dağılımını çevreleyen büyük soruları kesin olarak çözemez, lakin üç disiplin birlikte alındığında bu senaryonun güvenilirliğini ve geçerliliğini artırır. Üç disiplin tarafından sunulan delilleri bir ortaya getirerek, üç disiplinin her birinin bize sağlayabileceğinden daha istikrarlı ve daha varlıklı bir Trans-Avrasya göçü anlayışı kazandık” diyor. Araştırma hakkında “Tarihleri muhakkak olan dillerimiz, arkeolojimiz ve genetiğimiz var. Bu yüzden yalnızca birbirleriyle alakalı olup olmadıklarına baktık” diyen Robeets, “Yaklaşık 6.500 yıl evvel, bu çiftçilerin kimilerinin torunları, yaklaşık 3.300 yıl evvel pirinç yetiştirmeyi öğrendikleri Kore’ye taşındı ve insanların Kore’den Japonya’ya hareketini teşvik etti” görüşlerini aktarıyor. Ayrıyeten “Hepimiz kendimizi lisanla özdeşleştiririz. Bu bizim kimliğimiz. Kendimizi çoklukla tek bir kültür, tek bir lisan, tek bir genetik profil olarak hayal ederiz. Çalışmamız, tüm popülasyonlar üzere, Asya’dakilerin de karışık olduğunu gösteriyor” tabirlerini kullanıyor. Robbeets, insanların lisanının, kültürünün yahut halkının köklerinin mevcut ulusal sonlarının ötesinde olduğunu kabul etmesinin şimdi hazır olmadığı bir ‘kimlik teslimi’ olduğunu da kelamlarına ekliyor.
TEMKİNLİ VE ELEŞTİREL BAKIYORLAR
Basında da büyük yankı bulan ve kamuoyunun bilgisine bir çeşit ‘ön kabulle’ sunulan araştırmada ortaya atılan argümanları Türkiye’de lisan tarihi ve mukayeseli dilbilim üzerine değerli çalışmalara imza atan isimlere sordum. 50 yılı aşkın bir müddettir Türk lisanı, kültürü, edebiyatı ve sanatı üzerine kıymetli bilimsel çalışmalara imza atan, Eylül 2021’den beri de Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Genel Başkanlığını sürdüren Prof. Dr. Ahmet Bican Ercilasun lisan, arkeoloji ve genetik bilim kolları yoluyla yapılan araştırmayı, disiplinler ortası bir çalışma olması nedeniyle heyecan verici buluyor. ‘Türklerin Kökeni’ başta olmak üzere genel Türk tarihi alanındaki yapıtlarıyla tanınan ve son olarak geçtiğimiz aylarda yayımladığı ‘Ural-Altay Kuramı’ kitabıyla ilgi çeken Prof. Dr. Osman Karatay ise araştırmayı yürüten Robbeets’in araştırmasında da savunduğu Altay teorisine bilim dünyasında bir müddettir kuşku ile bakıldığını vurgulayarak, savlarına bir destek sunamadığını argüman ediyor. Karatay, önümüzdeki aylarda İngiltere’de İngilizce olarak yayımlanacak 19 kısımlık ‘The Genesis Of The Turks, (Türklerin Yaratılışı) kitabında yer alan ‘Türkçenin tarım terimleri’ kısmında bütün dünya lisanlarını mukayeseli olarak incelediğini ve Almanların araştırmasını çürüttüğünü ileri sürüyor.
PROF. DR. AHMET BİCAN ERCİLASUN: METODU BAKIMINDAN HEYECAN VERİCİ
Araştırmayı gazetelerde gördüm, özgününü de okudum. Sonuçlarından şu an çok emin değilim. Araştırmacılar bu araştırmayı yaparken hem lisan, hem arkeoloji hem genetik olmak üzere üç bilim kolunu birlikte kullanmışlar. Bütün Altay kavimlerinin ve lisanlarının Çin’de Batı Liao Irmağı vadisinden çıktığını ileri sürüyorlar, Korece ve Japonca’yı da buna dahil ediyorlar.
Tarım toplumundan, konar-göçer topluma geçildiğini, Türklerin de batıya yanlışsız yayıldığını söylüyorlar fakat bence bu mutlaklaşmış bir şey değil. Yani, tam olarak ikna olmuş değilim. Araştırmada, ileri sürülen iddiayı destekleyen sözleri görmedim. Daha evvel Sergei Starostin, Anna Dybo ve Oleg Mudrak tarafından yazılan ‘Altay Lisanları Etimolojik Sözlük’ kullanılmış. Lakin fazla sözlere yer vermedikleri için bu kelamlık bana zati çok tatminkar gelmiyor. Ben Türkçenin biraz daha batıda ortaya çıktığını düşünüyorum. Bunu söylerken bugünkü Türkmenistan’a kadar giden bir yeri kastediyorum. Türkçenin M.Ö 3.000’lerde Sümerce ile bir alışverişi var, bunun olabilmesi için de Türklerin hayli batıda olması gerekir. Türklerin sonradan doğuya, Moğolistan’a gerçek yayıldığını düşünüyorum. Ben Altay teorisine farklı bakıyorum. Benim kanaatim şöyle: Türkler Türkmenistan bölgesinden sonra doğuya yanlışsız yayıldılar ve Türkçe Moğolca ile alakaya girdi ve karma bir lisan haline geldi. Bugünkü Moğolcanın üst yapısı Türkçenin üst yapısı ile akrabadır bana nazaran. Lakin alt yapısı değildir. Altay teorisi 19’ncu yüzyıla kadar sarfiyat, lakin 20’nci yüzyılın başlarında ve bilhassa ortalarında bu teori hakkında önemli araştırmalar var. Bu araştırmaları yapanlar ilmi saiklerle hareket ediyorlar olağan fakat tartışmalı bir husus. Almanya’da yapılan araştırma disiplinler ortası olması bakımından heyecan verici bir araştırma, bu çeşit araştırmalar devam edecektir. Bizde bugüne kadar bu türlü disiplinler ortası çalışma yapılmadı, bu sebeple Almanya’daki araştırmanın en değerli tarafı bu. Batıda disiplinler ortası çalışmalar çok yapılıyor. Genetik bilhassa Amerika’da son yıllarda çok revaçta, insanlığın göç haritalarını ortaya çıkarıyorlar. Amerikalı lisan bilimciler de bu genetikle birlikte hareket edip bütün dünya lisanlar ortasında karşılaştırmalar yapan bilim insanları bulunuyor.
PROF. DR. OSMAN KARATAY: ROBBEETS KENDİ TEZİNİ KENDİ ÇÜRÜTÜYOR
Araştırmayı yapan Belçikalı dilci, Büyük Altay teorisine, Japonlardan Türklere o bölge halklarının Çince’den geldiğine inanan Martine Robbeets’i çok iyi tanıyorum. Bana nazaran bu araştırmanın hiçbir özelliği yok, tahminen de kendisinin son araştırması olacak. Bu argümanlar yeni değil olağan, fakat ispatlayamıyor da. Altay toplulukları tek bir kökenden geliyorsa tarım tabirlerinin de bağlantılı ve bir olması gerekir. Robbets, savını ispatlayacak yol bulamayınca tarım tabirlerine yöneldi lakin bir şey bulamadı. Bir tek, bizdeki tarım sözünün de kökeni olan ‘tar’ sözünü buldu. ‘Yırtmak, parçalamak’ üzere manalara gelen bu söz Altay bölgesine ilişkin özel bir söz değil, bütün Avrasya’da, İrlanda’da hatta İngilizce’de bile, yani bütün dünyada var. Bu sebeple araştırmanın altı boş, lisanda paydaşlık bulamayınca tarım sözüne odaklandılar. Ki tarımın Çin’de başladığı bilgisi yeni bir bilgi değil, bu hususta iyi bir arkeolojik bilgimiz var… Lakin Altay lisanları dedikleri lisanların ortak tabirleri olmadıktan sonra tarımın Çin’in kuzeyinde başladığı argümanının hayal anlatımından bir farkı, yani bilimsel bir temeli yok.
Robbeets bu bahisleri daha evvel de tekraren yazdı, argümanını ispatlamak için ortak tarım tabirlerini bulması gerekiyor lakin bulamadı. Değil Japonca, Türkçe ile Moğolca bile ayrışıyor. Türkçenin kendine has bir tarım ve hayvancılık lisanı var ve bunu Altay dünyası ile asla paylaşmıyor. Yalnızca Macarca ile paylaşılır. Kelam konusu ortak tarım tabirlerini bulamadıktan sonra yalnızca oradaki insanların ne vakit başladıklarını söylersiniz. Lakin o beşerler Türklerin atası mı bunu söyleyemezsiniz. Boş bir araştırma olduğu için ben toplumsal medyadan bile hiçbir yorum yapmadım. Zati bu hususta İngiltere’de İngilizce olarak kendi kitabım yayınlanacak bir iki aya. Bu kitabımda Robbeets’in kendisinin bunları açıklayamadığını yazdım, çalışmalarını da çürütüyorum. Benim çürütmeme de gerek yok aslında kendisi ortaya bir şey koyamadığı için kendi çürütüyor aslında. Robeets’in inandığı bilimsel okul Altay okulu, Türkiye’de de bu teoriye inananlar, ulusal görenler var. Türk bilim dünyasında da Türkler, Koreliler, Mançuryalılar ve Japonlar tek bir aileden gelir inancı vardır. Robbeets de buna inanan bir bayan ve bir bilim insanın daha evvel inandığı, lisana getirdiği bir görüşü değiştirmesi çok zordur. Halbuki Altay lisan teorisi memleketler arası alanda çöktü, şu an dünyada buna direnen iki isim var, biri Robbeets başkası de Moskova’dan Anna Dybo. Bu ikisi kaldı Altay lisan teorisini savunan. Türkiye’de ise bahis çok takip edilmediği için bilinmiyor, dünyada hakim görüş bu sanılıyor meğer bilim dünyası kuşkulu bakıyor artık. Bilmeyince, içeriği bilinmeyen bir habere de atlamış oldu bizimkiler. Heyecan uyandırıcı görünüyor lakin yeni olan bir şey yok içinde. Bu Altay kuramına inananların çalışmaları 20 yıldır devam ediyor. Bizde de yüz 99’u inanır bu teoriye dilciler, tarihçiler lakin içine girmiş, bu teori neden bahsediyor diye sorduğumuzda yanlışsız düzgün yanıt verecek üç beş kişi arasanız bulamazsınız.
Karar
